خاک؛ زیربنای پنهان امنیت غذایی

هرمز گزارش می‌دهد؛

خاک؛ زیربنای پنهان امنیت غذایی

خاک، این منبع حیاتی اما خاموش، ستون اصلی تولید غذا و مهم‌ترین پشتوانه امنیت غذایی است؛ منبعی که سلامت آن سرنوشت کشاورزی و آینده تغذیه جوامع را تعیین می‌کند.

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «هرمز»؛ خاک، اگرچه در نگاه نخست لایه‌ای خاموش و بی‌جان به نظر می‌رسد، اما در حقیقت بخش زنده و پویای اکوسیستم زمین است؛ بستری که حیات گیاهان، چرخه تولید مواد غذایی و حتی پایداری جوامع انسانی بر آن استوار است.

اهمیت خاک در امنیت غذایی فقط در توانایی آن برای رویاندن گیاه خلاصه نمی‌شود؛ بلکه مجموعه‌ای از کارکردهای زیست‌محیطی، اقلیمی، هیدرولوژیک و اقتصادی در دل این منبع ارزشمند نهفته است که کم‌توجهی به آن می‌تواند زنجیره تولید غذا را در برابر تهدیدهای جدی قرار دهد.

نخستین و بدیهی‌ترین نقش خاک، تأمین بستری برای رشد گیاهان است. بیش از ۹۵ درصد غذای جهان، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، از خاک تولید می‌شود.

کیفیت و حاصلخیزی خاک تعیین‌کننده میزان تولید محصولات کشاورزی، ارزش غذایی آنها و حتی پایداری اقتصادی کشاورزان است.

خاک سالم با ساختار مناسب، تهویه مطلوب، مواد آلی کافی و ذخیره عناصر غذایی، به گیاه اجازه می‌دهد ریشه‌دوانی بهتری داشته باشد و بازده بیشتری بدهد.

در مقابل، فرسایش، شست‌وشوی عناصر، شوری، آلودگی و تغییر کاربری‌های بی‌رویه باعث می‌شوند خاک‌ها قدرت تولیدی خود را از دست بدهند و همین امر مستقیماً امنیت غذایی را تهدید می‌کند.

امروز در بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک، از جمله بخش‌هایی از ایران، کاهش مواد آلی خاک به زیر یک درصد رسیده؛ رقمی که زنگ خطری جدی برای آینده کشاورزی است.

خاک سالم و نقش آن در مقابله با تغییرات اقلیمی

یکی دیگر از جنبه‌های کمتر دیده‌شده خاک، نقش حیاتی آن در تنظیم اقلیم و کاهش اثرات تغییرات آب‌وهوایی است. خاک‌ها با ذخیره‌سازی کربن، همچون یک انبار طبیعی، می‌توانند بخشی از گازهای گلخانه‌ای را در خود نگه دارند.

افزایش مواد آلی خاک و اصلاح مدیریت اراضی، به‌ویژه در اکوسیستم‌های شکننده، می‌تواند میزان قابل‌توجهی از انتشار دی‌اکسیدکربن را کاهش دهد.

از طرفی خاک سالم توانایی جذب آب بیشتری دارد و در نتیجه، تاب‌آوری زمین‌های کشاورزی در برابر خشکسالی، سیلاب و تغییرات ناگهانی بارش به‌مراتب افزایش می‌یابد.

در شرایط اقلیمی امروز که ایران با خشکسالی‌های متوالی، بارش‌های نامنظم و فرسایش فزاینده روبه‌روست، توجه به سلامت خاک دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی برای بقاست.

امنیت غذایی فقط به معنای داشتن غذای کافی نیست؛ بلکه شامل دسترسی پایدار، کیفیت مطلوب و ایمنی غذایی نیز می‌شود. خاک سالم، هم میزان تولید را بالا می‌برد، هم کیفیت محصول را بهبود می‌دهد.

گیاهانی که در خاک‌های فقیر و آلوده رشد می‌کنند، نه‌تنها بازده کمتری دارند، بلکه ممکن است سرشار از نیترات، فلزات سنگین یا سایر آلاینده‌های مضر باشند که سلامت انسان را تهدید می‌کند.

این موضوع در کشورهایی که از کود و سموم شیمیایی به شکل بی‌رویه استفاده می‌کنند، اهمیت دوچندان دارد. کارشناسان محیط‌زیست معتقدند بازگشت به کشاورزی پایدار، استفاده از کودهای زیستی، مدیریت تلفیقی آفات و حفظ مواد آلی خاک می‌تواند سیستم کشاورزی را به سمت تولید غذای سالم و پایدار هدایت کند.

نقش خاک در ذخیره و تصفیه آب

خاک مانند یک فیلتر طبیعی عمل می‌کند. آب باران و رواناب‌ها هنگام عبور از لایه‌های خاک، پاک‌سازی شده و در نهایت به منابع زیرزمینی می‌رسند. خاک‌های سالم و دارای ساختار مناسب، توانایی بالایی در ذخیره آب دارند؛ به‌گونه‌ای که می‌توانند حیات گیاه را حتی در دوره‌های خشک‌سالی تضمین کنند.

در مقابل، خاک‌های متراکم، فرسایش‌یافته یا شور، عملاً قدرت نگهداشت آب را از دست می‌دهند و همین امر موجب کاهش تولید محصولات، افزایش هزینه‌های آبیاری و فرسایش بیشتر می‌شود.

بسیاری از مردم نمی‌دانند که خاک، یکی از شگفت‌انگیزترین زیستگاه‌های کره زمین است. حدود یک‌چهارم تنوع زیستی جهان در لایه‌های خاک زندگی می‌کنند؛ از باکتری‌ها و قارچ‌ها گرفته تا کرم‌ها، حشرات و ریزجانداران ناشناخته. این موجودات ریز نقش مهمی در تجزیه مواد آلی، چرخه عناصر، هوادهی خاک و افزایش حاصلخیزی طبیعی دارند.

مقابله با فرسایش، جلوگیری از آلودگی خاک با پسماندهای صنعتی، کاهش مصرف سموم و حمایت از کشاورزی پایدار، راه‌هایی برای حفظ این اکوسیستم پنهان اما حیاتی است. از دست رفتن تنوع زیستی خاک به معنای کاهش قدرت احیا و باروری زمین است؛ ضعفی که مستقیماً بر امنیت غذایی تأثیر می‌گذارد.

در نتیجه، کشورها برای دستیابی به امنیت غذایی پایدار، باید مدیریت خاک را در صدر اولویت‌های خود قرار دهند. احیای خاک‌های تخریب‌شده، جلوگیری از فرسایش، توسعه کشاورزی پایدار، بهبود مواد آلی و آموزش کشاورزان از جمله راهکارهای مهم در این مسیر است.

اگر خاک سالم باشد، تولید غذا پایدار خواهد بود؛ و اگر این سرمایه خاموش از بین برود، هیچ فناوری و کود شیمیایی نمی‌تواند جای خالی آن را پر کند.

امنیت غذایی از همین لایه نازک اما حیاتی آغاز می‌شود؛ از خاکی که زیر پای ماست، اما ارزش واقعی آن اغلب نادیده گرفته می‌شود.

انتهای خبر/