به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی هرمز، حجت‌الاسلام والمسلمین سید مهدی هاشمی، کارشناس مسائل مذهبی استان هرمزگان در یادداشتی نوشت: ازدواج یکی از مهم‌ترین و مقدس‌ترین روابط انسانی است که در دین اسلام و سایر فرهنگ‌ها و جوامع نیز به آن توجه خاصی شده است. هر کار در زندگی انسان مقدماتی دارد که باید به آن توجه شود تا به درستی و بر اساس اصول آن انجام گیرد.
یکی از مهم‌ترین مقدمات ازدواج، مرحله خواستگاری است. خواستگاری مرحله‌ای است که در آن فردی که قصد دارد زندگی مشترک خود را آغاز کند، ابتدا از خانواده یا فرد مورد نظر درخواست ازدواج می‌کند. در زبان عربی و در قرآن کریم، به این مرحله "خِطبه" گفته می‌شود که از ریشه خَطب به معنای سخن گفتن و گفتگو کردن آمده است.
در قرآن و روایت‌های دینی، خواستگاری به عنوان یک امر طبیعی و مستند به فطرت انسانی معرفی شده است. طبق آموزه‌های اسلامی، خواستگاری مرد از زن یک اصل است که از ابتدای خلقت انسان‌ها وجود داشته است. در داستان خلقت حضرت آدم و حوا در قرآن کریم، خداوند از حضرت آدم می‌پرسد که آیا تمایل دارد با حوا زندگی مشترک خود را آغاز کند.
حضرت آدم که در دل خود انس و محبت به حوا یافته بود، پاسخ مثبت می‌دهد. در اینجا خداوند به حضرت آدم دستور می‌دهد که او را از من خواستگاری کن، چرا که او کنیز من است. این گفت‌وگو در واقع تأکیدی است بر طبیعت و فطرت خواستگاری مرد از زن، که از همان ابتدای خلقت بشر بوده و در سنت‌های دینی نیز تأکید شده است.
در این راستا، بسیاری از فقها و مفسران قرآن مانند علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، تأکید دارند که خواستگاری مرد از زن نه تنها امری طبیعی است، بلکه بر اساس فطرت انسان‌ها و اصول دینی نیز پایه‌ریزی شده است. بنابراین، تحلیل‌هایی که خواستگاری معکوس از سوی زن به مرد را مطرح می‌کنند، باید با دقت و بر اساس منابع دینی و عرفی بررسی شوند.
خواستگاری از طرف زن و خانواده‌اش
هرچند خواستگاری مرد از زن یک اصل است، اما در برخی شرایط خاص نیز امکان دارد که پیشنهاد ازدواج از سوی خانواده دختر یا حتی خود او مطرح شود. در قرآن، داستان حضرت موسی و حضرت شعیب شاهدی بر این موضوع است. در سوره قصص، حضرت شعیب به حضرت موسی پیشنهاد ازدواج با یکی از دختران خود را می‌دهد و دلیل آن را قوت جسمانی و امانت‌داری حضرت موسی عنوان می‌کند.
این آیه از قرآن صراحتاً نشان می‌دهد که هیچ ایرادی ندارد اگر پدر یا خانواده دختر، فردی را که شایسته همسری دخترشان می‌دانند، به او پیشنهاد ازدواج دهند. در اینجا، حضرت شعیب بدون هیچ‌گونه کنایه یا طفره‌روی، پیشنهاد خود را با احترام و توجه به شخصیت حضرت موسی ارائه می‌دهد.
این امر در اسلام و در جوامع سنتی نیز قابل قبول است که خانواده دختر در صورت لزوم، برای ازدواج دخترشان فرد مناسبی را پیدا کرده و به او پیشنهاد ازدواج دهند. این نوع پیشنهاد ازدواج با رعایت آداب و احترام متقابل، نه تنها مشکلی ندارد بلکه در برخی مواقع به عنوان اقدامی معقول و شایسته برای حفظ شئونات اجتماعی و خانوادگی تلقی می‌شود.
در واقع، این نوع خواستگاری از سوی خانواده دختر، حتی در برخی جوامع اسلامی، به عنوان یک اقدام محترمانه و با رعایت آداب دینی شناخته می‌شود. این امر به هیچ‌وجه به معنای نقض اصول فطری خواستگاری نیست بلکه نوعی تطبیق با شرایط اجتماعی و زمانی است که در آن زندگی می‌کنیم.
رعایت شرایط و عرف زمان در خواستگاری
یکی از نکات بسیار مهم در خواستگاری، رعایت شرایط و عرف زمان است. هر چند که اصول کلی و فطری خواستگاری ثابت و جهانی هستند، اما شرایط اجتماعی، فرهنگی و عرف‌های زمان می‌توانند تأثیر زیادی در نحوه انجام خواستگاری داشته باشند. در بسیاری از جوامع، برای حفظ احترام و شئونات اجتماعی، خواستگاری به شیوه‌ای خاص و با رعایت اخلاق و آداب صورت می‌گیرد.
در برخی مواقع، فرد یا خانواده دختر ممکن است با اشاره و به طور غیرمستقیم، تمایل خود را برای ازدواج با فردی خاص نشان دهند. این اقدام، به گونه‌ای محترمانه و با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی انجام می‌شود. گاهی ممکن است بزرگ‌تر خانواده، مانند پدر یا یکی از اقوام دختر، فرد مناسبی را برای ازدواج دخترشان شایسته بداند و به او این پیام را منتقل کند که از نظر آنها مشکلی در ازدواج وجود ندارد. این نوع اشاره غیرمستقیم به فرد یا خانواده او، ممکن است به عنوان یک شکل از خواستگاری محترمانه و با حفظ شئونات دختر در نظر گرفته شود.
در برخی موارد، دختر خود احساس علاقه به پسری می‌کند و در اینجا باید به شرایط و عرف زمان توجه کرد. اگر دختر خود را در شرایط مشابه با پسری می‌بیند که از نظر اجتماعی، خانوادگی و اخلاقی مناسب اوست، می‌تواند از طریق فردی امین و مورد اعتماد اقدام کند. این فرد می‌تواند با ابراز نظر در مورد پسر و پیشنهاد ازدواج، بدون اینکه دختر مستقیماً ابراز عشق کند، به طرف مقابل پیام دهد. در واقع، این نوع خواستگاری به نوعی عرفی است که حتی در شرایط عشق‌های خیابانی نیز دیده نمی‌شود که دختری مستقیماً به دنبال پسری در خیابان یا دانشگاه برود. در این موقعیت‌ها، معمولاً پسر است که به دنبال دختر می‌رود.
در نهایت، می‌توان گفت که خواستگاری و ازدواج باید بر اساس اصول دینی، فرهنگی و عرفی انجام گیرد. در اسلام، خواستگاری مرد از زن یک اصل طبیعی است، اما این بدان معنا نیست که سایر شیوه‌ها برای پیشنهاد ازدواج از سوی زن یا خانواده او پذیرفته نشود. در هر صورت، رعایت آداب و احترام متقابل، رعایت شرایط اجتماعی و فرهنگی و در نظر گرفتن عرف زمان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. هر گونه اقدام در این زمینه باید با توجه به موقعیت‌ها و شرایط خاص آن جامعه و زمان انجام گیرد تا از هر گونه سوء‌تفاهم و مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
منابع:
۱. علامه طباطبایی، المیزان، ج۲، ص ۲۴۳
۲. من لایحضره الفقیه، ج۳، ص ۳۸۰
۳. سوره قصص، آیات ۲۶ و ۲۷
